Το θέατρο του Ασκληπιείου της Επιδαύρου εκφράζει στην τελειότερη μορφή της την αρχιτεκτονική εμπειρία της αρχαιότητας στην δομή του θεατρικού χώρου. Το μνημείο εξαίρει ήδη από την αρχαιότητα ο περιηγητής Παυσανίας για τη συμμετρία και ομορφιά του.
Φέρει την τυπική διάρθρωση του ελληνιστικού θεάτρου με τα τρία βασικά στοιχεία: Κοίλο – Ορχήστρα – Σκηνή. Η μεγαλύτερη ακτίνα χάραξης του κοίλου φθάνει τα 58 μ. ενώ η διάμετρος της ορχήστρας είναι περίπου 20 μ. Τα δύο διαζώματά του χωρίζονται σε 13 κλίμακες και 12 κερκίδες το κάτω (που φέρει 34 σειρές εδωλίων) και σε 23 κλίμακες και 22 κερκίδες το άνω (που φέρει 21 σειρές εδωλίων).
Το σκηνικό οικοδόμημα αποτελείτο από μεγάλη αίθουσα με τέσσερις πεσσούς στον κεντρικό άξονα και δύο τετράγωνα δωμάτια στα άκρα. Το προσκήνιο είχε πρόσοψη με 14 πεσσούς – ημικίονες. Στο λογείο οδηγούσαν εκατέρωθεν δύο αναβάθρες. Στις παρόδους υπήρχαν μνημειώδεις διπλές πύλες.

Κτίσθηκε σε δύο οικοδομικές φάσεις. Κατά την διάρκεια της πρώτης, στο τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα, κατασκευάσθηκαν η ορχήστρα, το κάτω διάζωμα και το σκηνικό οικοδόμημα στο “προ-ελληνιστικό” στάδιό του. Στη δεύτερη φάση, μέσον 2ου π.Χ. αιώνα, το κοίλο επεκτάθηκε προς τα πάνω και η σκηνή έλαβε την “υστεροελληνιστική” μορφή της. Το θέατρο φιλοξενούσε μουσικούς και ωδικούς αγώνες καθώς και παραστάσεις αρχαίου δράματος.

Το μνημείο έμεινε σκεπασμένο επί αιώνες από υψηλή επίχωση. Η συστηματική ανασκαφή του ξεκίνησε το 1881 από τον αρχαιολόγο Παν. Καββαδία. Το κοίλο ήρθε στο φως σε καλή κατάσταση με εξαίρεση τις ακραίες κερκίδες και τους αναλημματικούς τοίχους. Το σκηνικό οικοδόμημα, αντίθετα, αποκαλύφθηκε σε κατάσταση χαμηλού ερειπίου.

Στις αρχές του 20ου αιώνα αναστηλώθηκε η πύλη της δυτικής παρόδου και ο παράπλευρος αναλημματικός τοίχος. Μεγάλης κλίμακας εργασίες πραγματοποιήθηκαν στο διάστημα 1954-1963 για την ανακατασκευή κατεστραμμένων τμημάτων και την μερική αποκατάσταση του μνημείου.

Το μνημείο αποτελεί πόλο έλξης μεγάλου αριθμού επισκεπτών. Στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου γίνονται τα “Επιδαύρια”, θεατρικές παραστάσεις στο πλαίσιο οργανωμένου Φεστιβάλ, που ξεκίνησαν το 1954 και καθιερώθηκαν από τον επόμενο χρόνο ως θεσμός αρχαίου δράματος.
Το 1988 η Ομάδα Εργασίας για την Συντήρηση των Μνημείων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, αποτελούμενη από επιστήμονες του Υπουργείου Πολιτισμού και του Πανεπιστημιακού χώρου, ξεκίνησε πρόγραμμα εργασιών συντήρησης στο θέατρο για την αντιμετώπιση μιας σειράς ειδικών προβλημάτων προστασίας, συντήρησης και αποκατάστασης διαφόρων τμημάτων του.
Στις φυσικές αιτίες φθοράς του είχε πλέον προστεθεί και η μηχανική καταπόνηση από τους χιλιάδες επισκέπτες κατά τις τελευταίες δεκαετίες. Για την αποτελεσματική προστασία της σκηνής από τις σύγχρονες σκηνογραφικές κατασκευές ο χώρος της καλύφθηκε με βατό στέγαστρο. 

Ασκληπιείο Επιδαύρου

Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου υπήρξε το λαμπρότερο θεραπευτικό κέντρο του αρχαίου κόσμου.
Η λατρεία στο ιερό ξεκίνησε στα μέσα του 6ου π.Χ. αιώνα, όταν το ορεινό ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτα δεν επαρκούσε πια για τη δημόσια λατρεία της πόλης-κράτους της Επιδαύρου. Το κύρος και η ακτινοβολία που απέκτησε ο Ασκληπιός ως ο σημαντικότερος θεραπευτής θεός, έφεραν στο ιερό την τεράστια οικονομική ευεξία που, στον 4ο και 3ο π.Χ. αιώνα, επέτρεψε την υλοποίηση ενός μεγάλου οικοδομικού προγράμματος για την στέγαση της λατρείας σε μνημειώδη κτήρια (ναός και βωμός του Ασκληπιού, Θόλος, Αβατο κλπ) και αργότερα την οικοδόμηση κτηρίων για δραστηριότητες κοσμικού κυρίως χαρακτήρα (θέατρο, τελετουργικό εστιατόριο, Λουτρά, Παλαίστρα, κλπ). Το Ασκληπιείο έζησε μέχρι το τέλος της αρχαιότητας, αφού γνώρισε μια δεύτερη ακμή, τον 2ο μ.Χ. αιώνα. 

Η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή της Πελοποννήσου ήταν η πρώτη που επιχείρησε ανασκαφική έρευνα στο Ασκληπιείο. Το σύνολο, όμως, των λειψάνων του Ασκληπιείου αποκάλυψαν οι συστηματικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας, που ξεκίνησαν το 1879 και τελείωσαν το 1926, υπό την διεύθυνση του Παναγιώτη Καββαδία. Μικρή συμπληρωματική ανασκαφική έρευνα πραγματοποιήθηκε το 1942-1943 στο Αβατο και το κτήριο Ε. και Η. Οι ανασκαφές επαναλήφθηκαν το 1948-1951 και από το 1974 συνεχίζονται στο ιερό του Απόλλωνος Μαλεάτα. Από το 1985 μέχρι σήμερα διεξάγεται από την Ομάδα Εργασίας για την Συντήρηση των Μνημείων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου (Ο.Ε.Σ.Μ.Ε.) του Υπουργείου Πολιτισμού συμπληρωματική ανασκαφική έρευνα στο Ασκληπιείο.

Οι πρώτες αναστηλωτικές εργασίες του Ασκληπιείου πραγματοποιήθηκαν στο Θέατρο το 1907 και συνεχίσθηκαν στο διάστημα 1954-1963. Το 1984 το έργο της διάσωσης των μνημείων του Ασκληπιείου αλλά και της ανάδειξης και της διδακτικής και ελεγχόμενης επίσκεψής τους από το κοινό ανέλαβε η Ομάδα Εργασίας για την Συντήρηση των Μνημείων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου του Υπουργείου Πολιτισμού (Ο.Ε.Σ.Μ.Ε.).
Η μερική αποκατάσταση του Αβάτου, της Θόλου, του Προπύλου, του “Γυμνασίου” και η αποκατάσταση της δυτικής παρόδου του θεάτρου με τη συντήρηση, ανάδειξη και ένταξη του αυθεντικού υλικού των μνημείων βρίσκονται σήμερα στο στάδιο της εφαρμογής. Παράλληλα λειτουργεί πρόγραμμα εκτεταμένης συντήρησης του αυθεντικού υλικού και άλλων μνημείων, όπως του “Γυμνασίου”, που αφορά κυρίως σε συγκολλήσεις λίθων στα σωζόμενα τμήματα των κτηρίων ή συμπληρώσεις ρωμαϊκών τοιχοποιιών. Το 1988 το ιερό ενεγράφη στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.