Το τοπωνύμιο Λιγουριό (γράφει ο Χρ. Πιτερός).
«Το τοπωνύμιο Λιγουριό»
Για το πρόβλημα που έχει δημιουργηθεί σχετικά με το τοπωνύμιο Λι(υ)γουριό,έδρα του Δήμου Επιδαύρου, στην τοπική εφημερίδα Αναγνώστης (17.09.2015) δημοσιεύθηκαν δύο σχετικά άρθρα του Β. Μπιμπή και του Γιάννη Γ. Σαρρή(Δραγώνα), ενώ πρόσφατα δημοσιεύτηκε σχετικό άρθρο στην ίδια εφημερίδα (6.10.2022). «Το Λυγουριό έχασε την ταυτότητα του και δεν μπορεί να την ξαναπάρει». Από τις αρχές του 1993, όταν η πρώην κοινότητα Λυγουριού μετονομάστηκε σε Δήμο Ασκληπιείου, από το πρώην κοινοτικό συμβούλιο με έδρα το Ασκληπιείο, αντί του Λιγουριού, χωρίς την ενημέρωση των πολιτών και χωρίς απόφαση του αρμόδιου συμβουλίου τοπωνυμίων, δημιουργώντας συγχύσεις στους κατοίκους και τους επισκέπτες.
Σχετικά με το σοβαρό αυτό πρόβλημα το 1998 δημοσιεύσαμε διεξοδικά γλωσσολογική μελέτη για το τοπωνύμιο Λιγουριό στο περιοδικό Ελλέβορος (Χ. Πιτερός, Το τοπωνύμιο Λιγουριό, περ. Ελλέβορος, τ.13,1998,σελ.97-103). Στη συνέχεια σύμφωνα με το σχέδιο «Καλλικράτης» ολόκληρη περιοχή της Επιδαύρου, με την συνένωση των τριών Δήμων Ασκληπιείου, Αρχαίας Επιδαύρου και Νέας Επιδαύρου, μετονομάσθηκε σε έναν ενιαίο Δήμο Επιδαύρου, για την έδρα του οποίου αναφέρεται ο οικισμός του Ασκληπιείου αντί του ορθού Λι(υ)γουριό.
Λιγουριό, περ. 1968.
Για την καλύτερη αντικειμενική ενημέρωση των κατοίκων και της παρούσης Δημοτικής Αρχής του Δήμου Επιδαύρου, για το χρόνιο αυτό πρόβλημα, κρίναμε απαραίτητο να αναδημοσιεύσουμε στη συνέχεια την παραπάνω μελέτη μας, που δημοσιεύθηκε το 1998, πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια, με μικρές όμως τροποποιήσεις και συμπληρώσεις για λόγους σαφήνειας:
Το γνωστό και σπάνιο τοπωνύμιο Λιγουριό έφερε μέχρι πρόσφατα στην Αργολίδα η γνωστή ομώνυμη κοινότητα στην Επαρχία Επιδαύρου. Η αφορμή για την ενασχόλησή μας με το όνομα αυτό οφείλεται στις ακόλουθες διαπιστώσεις:
α) Στην παvτελή έλλειψη αντικειμενικής πληροφόρησης των κατοίκων του Λιγουριού για την προέλευση και τη σημασία του ονόματος Λιγουριό.
β) Στην εσφαλμένη καθιερωμένη γραφή με «υ» του ονόματος «Λυγουριό», όπως θα γίνει φανερό στη συνέχεια, μετά από σχετική απόφαση κάποιας παλαιότερης κοινοτικής αρχής.
γ) Στη νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με τη μετονομασία της πρώην κοινότητας Λιγουριού από 1-1-93 σε Δήμο Ασκληπιείου και Δήμου Επιδαύρου στη συνέχεια, με αποτέλεσμα να παραγκωνισθεί αυθαίρετα το ιστορικό και σπάνιο τοπωνύμιο Λιγουριό.
δ) Επειδή κρίνουμε ότι με το άρθρο μας αυτό θα συμβάλουμε στην κατανόηση της σημασίας του μοναδικού τοπωνυμίου Λιγουριού.
Το ενδιαφέρον αλλά και η περιέργεια κατανόησης του ονόματος ενός τόπου από τους κατοίκους κάθε περιοχής είναι φυσικό και το συναντάμε συχνά από τους αρχαίους χρόνους. Όταν όμως το τοπωνύμιο δε γίνεται εύκολα αντιληπτό από τους κατοίκους μιας περιοχής, τότε συνήθως επινοούνται ακόμη και μυθολογικές παραδόσεις. Ανάλογες παρερμηνείες για το τοπωνύμιο Λιγουριό μεταξύ των κατοίκων της περιοχής κυκλοφορούν αρκετές σύμφωνα με τις οποίες το όνομα αυτό προέρχεται:
α) από τη λέξη λιγούρα,
β) από τη λέξη λυγαριά
γ) από τους Λιγούριους προγόνους των Λατίνων. Το όνομα Λυγουρίο κατά την αυθαίρετη αυτή άποψη δόθηκε στην περιοχή από τους Ρωμαίους κατακτητές, όπως αναγράφεται σε «τουριστικό» οδηγό του Δήμου Ασκληπιείου.
δ) Από τη λέξη «Λυγγουριό», η οποία προέρχεται κατά την αυθαίρετη αυτή άποψη από τις λέξεις: λυγξ (=τσακάλι) και «ούρος».
Αυτές είναι οι απλοϊκές αλλά και ανιστόρητες ερμηνείες του ονόματος Λιγουριό, τις οποίες κρίναμε σκόπιμο να αναφέρουμε για την ιστορία του πράγματος. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μελέτη των τοπωνυμίων αποτελεί επιστημονικό αντικείμενο μελέτης της γλωσσολογικής επιστήμης και καλόν είναι, όταν κάποιος δεν γνωρίζει τουλάχιστον βασικούς νόμους λειτουργίας και εξέλιξης της γλώσσας, να μην πηγαίνει «ξυπόλυτος στα αγκάθια».
Άποψη του Λιγουριού.
Πριν προχωρήσουμε στην κυρίως εξέταση του ονόματος Λυγουριό θέλουμε να επισημάνουμε ότι ως τοπωνύμιο απαντάται μόνο στην Αργολίδα και n παλιότερη γραπτή μαρτυρία του ονόματος απαντάται σε έγγραφο του 1365 μ.Χ.
Το όνομα έχει γλωσσικά διερευνηθεί και σωστά ερμηνευθεί από τις αρχές του 20ουαι. Η ίδια λέξη δε με ελαφρώς διαφορετικό τύπο απαντάται και σ’ ένα θρήνο που έγραψε κάποιος άγνωστος Αθηναίος μετά τα μέσα του 15ου αιώνα μ.Χ. με αφορμή την εισβολή των Τούρκων στην Αττική. Το θρήνο αυτό εξέδωσε από κώδικα της βιβλιοθήκης της Πετρούπολης το 1881 ο Γ. Δεστούνης, ενώ ανατύπωση του θρήνου έκανε ο Δ. Καμπούρογλου. Το ποίημα-θρήνος στο στίχο 27 αναφέρει: «αρχήν αιχμαλώτισαν Λεγουρικού το μέρος» και στο στίχο 40 προσθέτει: «εκόψασι τους πόδας μου ηγούν τα λεγουρία».
Ο Δεστούνης δέχεται ότι το «λεγουρικό» είναι το χωριό Λιγουριό τnς Επιδαύρου. Την άποψη αυτή δέχτηκε αρχικά ο Σπ. Λάμπρος, ενώ ο Θ. Φιλαδελφεύς θεωρεί ότι ο ποιητής του θρήνου αναφέρει το Λιγουριό αντί της Πελοποννήσου, δηλαδή κατά το γνωστό σχήμα το μέρος αντί του όλου. Ο Σπ. Λάμπρος όμως εύστοχα επεσήμανε ότι είναι ανεξήγητο πώς η Αργολίδα ή η Πελοπόννησος είναι δυνατόν να δηλώνονται στον παραπάνω ποιητικό θρήνο με το όνομα ενός τόπου που είναι σχεδόν άγνωστος στις γραπτές πηγές.
Ο Δ. Καμπούρογλου υπέθεσε ότι τα λεγούρια (-εία) θα ήταν μέρος της Βοιωτίας ή της Αττικής, του οποίου όμως δε διατηρείται το όνομα, ενώ ο Σπ. Λάμπροςεπανήλθε στο θέμα υποστηρίζοντας ότι η λέξη «λεγούρια» στον παραπάνω ποιητικό θρήνο πρέπει να αναγνωσθεί ως «λεουργεία», δηλαδή ελαιουργεία, και θεωρεί για τοπογραφικούς λόγους ότι ο ποιητής του θρήνου πρέπει να αναφέρεται σε ελαιουργεία του γνωστού ελαιώνα, που βρισκόταν τότε κοντά στην Αθήνα.
Την οριστική όμως απάντηση στο πρόβλημα αυτό έδωσε ο καθηγητής Φαίδων Κουκουλές, ο οποίος εύστοχα υποστήριξε ότι ο ποιητής πρέπει να αναφέρεται στη φθορά των ελαιοδένδρων που προξένησαν οι Τούρκοι και όχι των ελαιουργείων και με τη βαθιά γνώση της βυζαντινής και νεοελληνικής γλώσσας επεσήμανε ότι στη Νάξο απαντάται η λέξη ελαιογύρι – λαιογύρι – λεογύρι, με την οποία αποκαλείται τόπος-χωράφι, που περιέχει ελιές. Λέγεται επίσης και λεγύρι ή Λεγούρι ή Λεγιούρι ή και λεγουρείο. Στις λέξεις λεγούρι – λεγουρειο, λεγουριό γίνεται φανερό ότι με τη δίφθογγο – δίψηφο «ου» υποδηλώνεται n αρχαία προφορά του «υ», η οποία είναι γνωστόν ότι στην αρχαία ελληνική γλώσσα προφερόταν -ου- ή -ιου- κατά περίπτωση και n οποία διατηρείται μέχρι σήμερα σε διάφορα ιδιώματα ή διαλέκτους της βυζαντινής και νεοελληνικής γλώσσας.
Η λέξη λοιπόν (τα) Λεγουρεία – (το) Λεγουρείο – Λεγουριό δεν είναι ξένη αλλά γνήσιο δημιούργημα της ελληνικής γλώσσας προφανώς κατά τη βυζαντινή εποχή και προέρχεται από τη σύνθετη λέξη (το) ελεογυρείο – ελεγουρείο. Το ακριβέστερο νόημα της λέξης Λεγουρείο – Λεγουριό πρέπει να υποδηλώνει κτήμα-ελαιώνα που το περιβάλλει περίβολος, τοίχος ή φράχτης, δηλαδή ελαιοπερίβολο. Είναι αξιοσημείωτο ότι κατά την βυζαντινή εποχή είχε αποφασισθεί στα μεγάλα κτήματα για λόγους προστασίας να κατασκευάζονται περίβολοι. Σήμερα στον προφορικό λόγο της Νάξου χρησιμοποιείται ο τύπος λιο(γ)ύρι και λιο{γ}ύρια με το ίδιο νόημα, ενώ χρησιμοποιείται και ανάλογη λέξη τοιχογύρι.[12] Επίσης στη Νάξο χρησιμοποιείται και n λέξη (γ)ύρια, από την οποία προέρχεται το τοπωνύμιο Υρια, το οποίο προφανώς δηλώνει χώρο που περιβάλλεται από περίβολο. Ανάλογη προέλευση έχει και το τοπωνύμιο Ίρι, Ίρια της Αργολίδας και θα επανέλθουμε σε άλλο χώρο.
Το τοπωνύμιο Λιγουριό προέρχεται από τη λέξη Λεγουριό με τη μετατροπή του έψιλοv (ε) σε ιώτα (ι), που είναι σύνηθες γλωσσικό φαινόμενο στη νεοελληνική γλώσσα. Την προέλευση της λέξης Λεvουριό – Λιγουριό από τη λέξη ελαιογύριοv έχει ήδη επισημάνει και υποστηρίξει ο Τάκης Μαύρος σε άρθρο του. Είναι αξιοσημείωτο επίσης ότι ο Τάκης Μαύρος έχει επισημάνει και άλλη ανάλογη λέξη με τη λέξη ελαιογύρι από την περιοχή της Νάξου, τη λέξη συκογύρι, δηλαδή χωράφι περιφραγμένο (περιβόλι) με συκιές, αλλά και το τοπωνύμιο Γυριά ή Γεριά από την Παληκή της Κεφαλονιάς.
Για το τοπωνύμιο Λιγουριό λοιπόν, το οποίο, όπως έγινε φανερό παραπάνω, εσφαλμένα έχει επικρατήσει να γράφεται με ύψιλοv (υ) [Λυγουριό], ο αρχαιολόγος Παναγής Καββαδίας, ανασκαφέας του Ιερού Ασκληπιού, της Επιδαύρου,ξεκινώντας από μία ρωμαϊκή, επιγραφή που ανέγνωσε εσφαλμένα «Ασκληπιώ Λιγεώτn» στο ιερό της Επιδαύρου, αντί του ορθού «Ασκληπιώ Αιγεώτη» ΙG 4,2,438, υποστήριξε την άποψη εσφαλμένα ότι το τοπωνύμιο Λιγουριό πιθανόν προέρχεται από αρχαίο όνομα της περιοχής, το οποίο πιθανόν εκαλείτο Λιγουρία ή Λιγεία ή Λίγεια. Είναι γνωστό ότι η κόμη του Λυγουριού ονομαζόταν Λήσσα, Παυσ.,2,25,10. Ο συσχετισμός του επιθέτου Λιγεάτnς με το όνομα Λιγουριό είναι γλωσσικά αδύνατος και η άποψη αυτή δεν έγινε δεκτή από την έρευνα. Η υπόθεση τέλος ότι το Λιγουριό προέρχεται από τη λέξη Λυγαριά δεν είναι γλωσσικά δυνατή.
Όπως αναφέραμε παραπάνω το όνομα Λιγουριό απαντάται σε έγγραφο του 1365 μ.Χ., ενώ υπάρχουν αρκετές γραπτές μαρτυρίες από τις οποίες προκύπτει ότι, παράλληλα με τον τύπο Λιγουριό, συνυπήρχε κατά το παρελθόν και ο τύπος «Λεγουριό».
Κατά την ενετική εκκλησιαστική απογραφή των ενοριών και Μονών του 1696-1700 αναφέρεται το εξής: «Moναστήpιov του Αγίου Μερκουρίου εβρισκόμεvοv πλησίov xωpίov Λεγουρίου … έχει … σουκίαις έvδεκα … ». Είναι αξιοσημείωτο και ενδιαφέρον ότι το ύψιλον (υ) στην περιοχή Λιγουριού το 1700 προφέρεται ως ου, όπως σαφώς προκύπτει από τη λέξη «σουκίαις»=συκιές.
Τον ίδιο τύπο «Λεγουριό» έχουμε και κατά την εκκλησιαστική ενετική απογραφή της μονής Αγνούvτος το 1705: «Εις το χορίoν Λεγουριό αμπέλη στρέμματα τέσσαρα». Επίσης σε οθωμανικά έγγραφα του 1718: «αμπέλους … δέκα πέvτε στρεμμάτωv εv τω χωρίω Λικούρι (=Λιγούρι)». Ανάλογος τύπος «Λεγουρήοv» απαντάται και στη μαρμάρινη επιγραφή πάνω από την είσοδο του Αγίου Αθανασίου Λιγουριού του έτους 1622: «Aνηκενήσθη ώ θύος vαός του Αγίου Αθαvασίου εις τόπο λεγόμεvο Λεγουρήου…». Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι από τον τύπο Λεγουριό προέρχεται το επώνυμο Λεγουριάτnς. Το επώνυμο αυτό, που δηλώνει προφανώς τον τόπο προέλευσης, παίρνουν άτομα που κατάγονται μεν από το Λεγουριό, αλλά κατοικούν σε τόπους εκτός Λεγουριού.
Σχετικά γνωστά σε μας επώνυμα ατόμων είναι τα εξής: Γιαννάκnς Λεγουριάτnς, από το Κούτσι (Αργολικό) Αργολίδος σε έγγραφο του 1825, όπου αναφέρεται και το όνομα Λεγουρίο. Κυριάκος Λεγουρίότnς σε έγγραφο της Ι. Μονής Αρτοκοστάς. Σε έγγραφο του 17ου αι. μ.Χ. στον Πραστό Κυνουρίας αναφέρεται: «του Λεγουριάτη τ’ αμπέλι». Αλλά η μέχρι τώρα παλαιότερη γνωστή μαρτυρία του επώνυμου Λιγουριάτnς απαντάται σε ενετικό έγγραφο του 1542 που αναφέρεται στο Ναύπλιο: «Ligouriatis da Napoli di Romania».
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι εκτός από το γνωστό σε μας τύπο Λιγουριό, υπήρχε και ο τύπος Λεγουριό, που απαντάται συχνά κατά το παρελθόν. Η εναλλαyή του έψιλον (ε) σε ιώτα (ι) είναι πολύ συνηθισμένο φαινόμενο στη νεοελληνική γλώσσα, αλλά και στην αρχαία γλώσσα (Θεοκύδης-Θιοκύδης).
Ο τύπος Λιγουριό έχει επικρατήσει οριστικά στην εποχή μας. Η σωστή γραφή της λέξης Λιγουριό είναι με ιώτα (ι) και όχι με ύψιλον (υ), όπως δυστυχώς καθιερώθηκε να γράφεται λανθασμένα μετά από απόφαση κάποιας παλαιότερης κοινοτικής αρχής του Λιγουριού. Είναι καιρός n λέξη Λυγουριό να γράφεται σωστά με ιώτα (ι).
Αρχικά το όνομα αυτό έφερε η γνωστή θέση Παλιό-Λιγουριό-Παλιγουριόστα Β.Α. της σημερινής κωμόπολης, από την οποία προφανώς οι κάτοικοι μετοίκησαν στη γνωστή σημερινή λοφώδη τοποθεσία. Στο Παλιγουριό υπήρχε προφανώς το μεγάλο ελαιοπερίβολο στην περιοχή της Λιβάδας με τις αιωνόβιες ελιές, από όπου έλαβε το όνομα το Λιγουριό. Είναι αξιοπρόσεκτο ότι το πρώτο συνθετικό της λέξης Λιγουριό προέρχεται από την λέξη ελαία -ελιά (ελαιογυρείο – Λεγουριό – Λιγουριό), η οποία αποτελεί και την σημαντικότερη καλλιέργεια της περιοχής με το εκλεκτής ποιότητας γνωστό λάδι Λιγουριού.
Το όνομα δηλαδή της περιοχής σχετίζονταν άμεσα με το κυριότερο προϊόν της περιοχής, το λάδι, κάτι το οποίο δεν είναι γνωστό δυστυχώς στους κατοίκους της περιοχής δηλώνει το ελαιοπερίβολο, τον ελαιώνα. Πρόκειται για ελληνική λέξη που δημιουργήθηκε πριν από το 1365 μ.Χ. κατά τη βυζαντινή περίοδο, δεν γνωρίζουμε τον ακριβέστερο χρόνο, φαίνεται ότι ήταν ευρέως διαδεδομένη και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αέναης δημιουργικής ανανέωσης της αστείρευτης ελληνικής γλώσσας, η οποία από το 2.000 π.Χ. σαν ένας ποταμός κινείται και εξελίσσεται μέσα στον ιστορικό χρόνο και ομιλείτε χωρίς διακοπή στον ελληνικό χώρο.
Ειδικότερα το τοπωνύμιο Λιγουριό με την αδιάκοπη παρουσία του στο συγκεκριμένο χώρο δηλώνει ότι παρά τις αντίξοες και σκληρές συνθήκες της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας δεν έπαψε ποτέ να ομιλείται η ελληνική γλώσσα. Αυτή είναι η βαθύτερη δυναμική και αδιάψευστη μαρτυρία του τοπωνυμίου σ’ ένα χώρο. Και είναι καιρός να γίνει από όλους αντιληπτό ότι η νέα ελληνική γλώσσα δεν έχει καθόλου μικρότερη αξία από την αρχαία ελληνική, της οποίας αποτελεί φυσική συνέχεια και εξέλιξη.
Η μετονομασία (1-1-1993) της πρώην κοινότητας Λιγουριού, η οποία έφερε ένα σπάνιο ελληνικό όνομα για το οποίο έχουμε γραπτή μαρτυρία πριν από 654 χρόνια, και είναι το μοναδικό τοπωνύμιο σε όλο τον ελληνικό χώρο, γνωστό «τοις πάσι», με το νεόκοπο(!) στείρο και αρχαιόπληκτο όνομα «Δήμος Ασκλnπείου», το οποίο είχε ξανά δοθεί στην περιοχή κατά το παρελθόν για μικρό χρονικό διάστημα (1893-1912), χωρίς να επικρατήσει τελικά, αποτελεί σοβαρό ολίσθημα και σφάλμα της τότε κοινοτικής αρχής Λιγουριού (1992), η οποία «ελαφρά τη καρδία» έλαβε αυτή την απόφαση, χωρίς να ερωτηθούν και να αποφανθούν οι δημότες για την αλλαγή του ονόματος.
Εξάλλου το όνομα «Δήμος Ασκληπιείου» χωρίς το προσδιοριστικό της «Επιδαύρου» δεν δηλώνει συγκεκριμένο τόπο. Στον αρχαίο ελληνικό κόσμο υπήρχαν πάνω από εκατό πενήντα Ασκληπιεία. Αλήθεια, τίνος Ασκληπιείου είναι ο δήμος αυτός; Με ποια τέλος πάντων λογική ένας ζωντανός σύγχρονος δήμος αποβάλλει ξαφνικά το παμπάλαιο όνομά του και παίρνει αόριστα το όνομα αρχαίου ανενεργού Ασκληπιείου; Ή μήπως ο χρόνος σταμάτησε στους αρχαίους χρόνους; Γιατί τόση στείρα αρχαιοπληξία;
Αλλά όπως σαφώς προκύπτει από τις επιγραφές και τα αρχαία κείμενα, ποτέ το ιερό αυτό δεν απεκαλείτο Ασκληπιείο, αλλά «Ιερόν του Απόλλωνος του Μαλεάτου και του Ασκληπιού», «άλσος», συνήθως «ιερόν του Ασκληπιού» και απλώς «lερόν». Το τελευταίο όνομα «Ιερό» και «Γερό» διατήρησαν στην προφορική τους παράδοση οι κάτοικοι της περιοχής για το Ιερό του Ασκληπιού, που από τα αρχαία χρόνια από γενεά σε γενεά, όσο κι αν αυτό φαίνεται απίστευτο, από την εποχή που λειτουργούσε το Ιερό μέχρι την εποχή μας. Γιατί το Ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο δεν ήταν απλώς ένα ασκληπιείο, αλλά η μητρόπολη, το ιερό όλων των ασκληπιείων του αρχαίου κόσμου. Οι περιηγητές εξάλλου που επισκέφθηκαν το Ιερό του Ασκληπιού, όπως π.χ. ο Desmonceaux το 1669, αναφέρουν ότι ο τόπος αυτός εκαλείτο από τους κατοίκους Ιερό – Γερό. Με το όνομα αυτό άλλωστε αναφέρεται στα συμβόλαια της περιοχής. Το όνομα, λοιπόν, «Δήμος Ασκληπιείου είναι επίπλαστο, ανιστόρητο, απαράδεκτο και αυθαίρετη μετονομασία. Η ιστορική αλήθεια και η αδιάσπαστη συνέχεια του τόπου το επιβάλλουν όπως είναι γνωστός ανά το Πανελλήνιον.
Η μετονομασία ιστορικών ονομάτων δυστυχώς απαντάται συχνά στις μέρες μας. Πρόσφατα η κοινότητα της Παλαιάς Επιδαύρου είχε μετονομασθεί σε «Δήμο Αρχαίας Επιδαύρου», λες και το Λιγουριό, η Παλαιά και η Νέα Επίδαυρος δεν ανήκουν στην περιοχή της Αρχαίας Επιδαύρου! Πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι το όνομα Παλαιά Επίδαυρος με το επίθετο παλαιός περιέχει την αρχαία, τη βυζαντινή και τη μεταβυζαντινή εποχή, είναι δηλαδή όρος ευρύτερος και περιεκτικότερος του όρου αρχαίος και υποδηλώνει μόνο την περιοχή της Παλαιάς Επιδαύρου, είναι δηλαδή σαφής, τοπικά και χρονικά ακριβής κι αναντικατάστατος προσδιορισμός και προφανώς έχει την αφετηρία του σε όλα τα παλιά, αρχαία και υστεροτέρων εποχών ορατά κτίσματα της Παλαιάς Επιδαύρου.
Ο σεβασμός των ιστορικών ονομάτων είναι καθήκον και υποχρέωση όλων και κυρίως των εκλεγμένων κοινοτικών και δημοτικών αρχών. Άλλωστε έχουμε και άλλες ανάλογες ονομασίες αρχαίων και ιστορικών τόπων με το επίθετο παλαιός, όπως π.χ. η περιοχή της Αρχαίας Μαντινείας ονομάζεται από τους κατοίκους «Παλαιόπολη» ή η περιοχή της Αρχαίας Άνδρου «Παλιόχωρα», αλλά και Παλαιόν Άργος αναφέρει ο Σοφοκλής στην Ηλέκτρα, αλλά και ο Ευριπίδης στην Ηλέκτρα.
Άλλη ανάλογη ατυχής περίπτωση μετονομασίας στην Αργολίδα αποτελεί ηκοινότητα Χώνικα με το ελληνικό της, μεσαιωνικό καθιερωμένο όνομα συνδεδεμένο μάλιστα με σημαντικό βυζαντινό μνημείο, που μετονομάστηκε πριν από λίγα χρόνια σε «Νέο Ηραίο». Οι επιπόλαιες και ανιστόρητες αυτές μετονομασίες δημιουργούν εκτός των άλλων και συγχύσεις στους κατοίκους και τους επισκέπτες, με αποτέλεσμα π.χ. η γνωστή Παλιά Επίδαυρος να θεωρείται ότι είναι διαφορετική από τη νεόκοπη «Αρχαία Επίδαυρο» και όχι άδικα να συγχέεται με το Ιερό του Ασκληπιού της Επιδαύρου αποπροσανατολίζοντας έτσι τους επισκέπτες.
Εδώ αξίζει να αναφέρουμε την άποψη του γεωγράφου Αντ. Μnλιαράκη από το 1886: «Πρεσβεύω όπ ουδείς έχει το δικαίωμα άνευ λόγου v’ αντικαθιστά ονόματα, κοινά γεωγραφικά προ αιώνων καθιερωθέντα, συνδεόμενά αναπόσπαστως μετά της μεσαιωνικής και νέας ιστορίας της Ελλάδος».
Μετά από όσα τεκμηριωμένα αναφέραμε παραπάνω το μόνο που απομένει ως ελάχιστο δείγμα υπευθυνότητας στις παραπάνω δημοτικές αρχές είναι η επανόρθωση και αποκατάσταση των ιστορικών καθιερωμένων ονομάτων, διότι η γλώσσα και η ιστορία όταν κακοποιούνται και παραγκωνίζονται, εκδικούνται. Είναι καιρός το «Ασκληπιείου» να μετονομασθεί σε Λιγουριού.
Τέλος επισημαίνουμε ότι είναι καιρός να λάβει οριστικά τέλος το αλαλούμ της αυθαίρετης αλλαγής τοπωνυμίων της πατρίδας μας. Διότι το ιστορικό όνομα ενός τόπου είναι η ιστορία μας, η ταυτότητά μας, ο ίδιος μας ο εαυτός.
Υποσημειώσεις
[1] Αντώνης Ξυπολιάς, Τουριστικός οδηγός Δήμου Ασκληπιείου, Ασκληπιείο, (δηλαδή Λιγουριό), 1994,16.
[2] Καρολίνας Άννινου, Περί πυραμίδων συνέχεια. .. , Τοπική εφημερίδα Εδώ …ΛΥΓΟΥΡΙΟ, Ιούλιος 1995, σελ.4-5.
[3] J. Lognon – P.Topping, Documents sur le regίne des terres dans la principaute de Moree αu XIV siecle, Paris 1969, 27, 176, 181.
[4] Στα έγγραφα της εποχής αυτής αναφέρεται ως Ligourio και Legorie della Piada.
[5] Γ. Δεστούνη, Περί της αναλώσεως και της αιχμαλωσίας ή γέγονε υπό Περσών εις Αττικήν, Αθήνα 1881.
[6] Ο Γαβριήλ Δεστούνης ήταν καθηγητής του Παν/μίου της Πετρούπολης. Ο θρήνος αυτός αποτελείται από 60 στίχους.
[7] Δ. Καμπούρογλου, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, τ.Α, 49 κ.ε. 6• Παρνασσός, τ.Ε, 1881, 249-250.
[8] Θ. Φιλαδελφεύς, Ιστορία των Αθηνών επί Τουρκοκρατίας, τ. Α, 137. S. Δ. Καμπούρογλου. ό.π., 121-2, 129.
[9] Σπυρ. Λάμπρος, Τα Λεγούρια, Νέος Ελληνομνήμων, τ.Β, 1905, 236-8.
[10] Φαίδων Κουκουλές, Τοπωνυμικά, Λεγούρια-Λεγουρεία, περιοδ. ΑΘΗΝΑ, 27, 1915, 155.
[11] Στη διαθήκη του 1646 στη Νάξο αναφέρεται η λέξη λαιογύρι ν. Αντ. Φ. Κουτσουρού, Ναξιακά δικαιοπρακτικά έγραφα τον 17ον αι., ΕΕΚΜ, 7 (1958), 94.
[12] Ευχαριστώ τη συνάδελφο κ. Ειρ. Ψαρρά για την πληροφορία.
[13] Τάκη Μαύρου, Συμβολή δευτέρα στο τοπωνυμικό της Αργολίδος, Δελτίο Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου, τεύχ. 83, τόμος 6ος, Απρίλιος 1995, 116-119. Ανδρ. Π. Μαρούλη, Ναξιακά έγραφα, ΕΕΚΜ, 6, 1954, 410-419.
[14] ΑΕ. (Αρχαιολογική Εφημερίς) 1884, 21-23.
[15] Για τις μαρτυρίες αυτές: Κ. Ντόκου, Η εν Πελοποννήσω εκκλησιαστική περιουσία κατά την περίοδο της Β’ Ενετοκρατίας, ΒNU, ΧΧΙ, 1972, 115. Γεωργ. Α. Χώρα, Ιστορία της Μονής Ταξιαρχών Επιδαύρου, Αθήναι 1991, 63, 316.
[16] Χρ. Γιαμαλίδη, Αρχαίαι εκκλησίαι Επιδαύρου και των πέριξ χωρίων, περιοδ. ΑΘΗΝΑ. τ. ΚΕ’, 1913, 417-418., Γεωργ. Α. Χώρα, ό.π., 63, 64.
[17] Κ. Δανούση, Τα κατά Δαλαμανάραν 1824/25, Δελτίο Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου, τευχ. 80, τόμ.6, Ιανουάρ. 1995, 12-22, σελ.16.
[18] Γεωργίου Ιερέως Πετρή, Το Αρχείον της l. Μονής Αρτοκοστάς, Δελτίο Ιστορικών Μελετών Ναυπλίου, τεύχ. 88, τόμ.6, Σεπτ, 1995, 259-268, ειδικ.261.
[19] Ιωάν. Γιανναροπούλου, Δικαιοπρακτικά έγγραφα εκ της μονής Ρεοντινού, Πελοποννησιακά (1971), 222. Τάκη Μαύρου, ό.π.
[20] Δ. Βαγιακάκος, Καταγωγή ονομάτων και τοπωνυμίων, περιοδ. ΙΣΤΟΡΙΑ, Θ’ (1977), τεύχ. 106, 126.
[21] Μάρκελου Θ. Μιτσού, Το Μεσαιωνικό Λιγουριό, Λιγουριό-Παλιγουριό, Πρακτικά Α’ Συνεδρίου Αργολικών Σπουδών, εν Αθήναις 1979, 37-40.
[22] Παυσανίας ΙΙ, 27,1., Παναγή Καββαδϊα, Το Ιερόν του Ασκληπιού εν Επιδαύρω και η θεραπεία των ασθενών, Αθήνησιν 1900, 15-16.
[23] Καββαδίας, ό.π.
[24] Αντ. Μηλιαράκη, Γεωγραφία πολιτική νέα και αρχαία τον νομού Αργολίδος και Κορινθίας. εν Αθήναις 1886, σελ. ια-ιβ.
Χρήστος Πιτερός,
Επίτιμος προϊστάμενος αρχαιολογικών χώρων, μνημείων και αρχαιογνωστικής έρευνας.
