Η Καθαρά Δευτέρα και το πέταγμα του χαρταετού από τα βάθη των αιώνων.

Όπως και να γιορτάσει κανείς την Καθαρά Δευτέρα, ό,τι κι αν επιλέξει να βάλει στο τραπέζι του, η ημέρα απαιτεί (αν το επιτρέπει και ο καιρός φυσικά) το παραδοσιακό πέταγμα του χαρταετού!
Εκτός από ένα πολύ ωραίο έθιμο, καθώς γεμίζουν οι ουρανοί με φανταχτερά χρώματα και περίτεχνα σχέδια, είναι μια πρώτης τάξης ευκαιρία να ξεμουδιάσουμε λίγο από την καθιστική ζωή που κάνουμε οι περισσότεροι και να χαρούμε λίγο τη φύση και την εξοχή.
Αν ανατρέξουμε πίσω στο χρόνο θα δούμε ότι η συνήθεια των ανθρώπων να φτιάχνουν χαρταετούς και να τους πετούν ψηλά στον ουρανό είναι πανάρχαια, καθώς οι πρώτοι αετοί κατασκευάστηκαν τουλάχιστον 1000 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού!

Και αν και σύμφωνα με μια άποψη ο χαρταετός φέρεται να ανακαλύφθηκε στην Αρχαία Ελλάδα γύρω στο 400 π.Χ., στην πραγματικότητα υπάρχουν μαρτυρίες ότι υπήρχε στην κινεζική παράδοση από το 1000 π.Χ.

Γιατί πετάμε χαρταετό την Καθαρά ΔευτέραΟ σκοπός του εθίμου στην Αρχαία Κίνα ήταν η επικοινωνία του ανθρώπου με τον Θεό. Μάλιστα, οι άνθρωποι πίστευαν τότε ότι όσο πιο ψηλά πετάξει ο χαρταετός τόσο πιο πιθανό ήταν ο Θεός να δει τις ευχές τους που κρεμιόντουσαν πάνω του και να τις πραγματοποιήσει!
Ο συμβολισμός του πετάγματος του χαρταετού στην ελληνική χριστιανική παράδοση είναι αρκετά συναφής με τον κινεζικό.
Για την ακρίβεια συμβολίζει το πέταγμα της ανθρώπινης ψυχής προς το Θείο.
Με άλλα λόγια θέλει να πει ότι ο προορισμός του πνεύματος του ανθρώπου είναι στον ουρανό δίπλα στον δημιουργό του. Το γεγονός ότι το έθιμο γίνεται κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα, κάθε άλλο παρά τυχαίο είναι.
Η Καθαρά Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, όπου οι Χριστιανοί ξεκινούν τη σωματική και πνευματική τους κάθαρση μέσω της μεγάλης νηστείας του Πάσχα. Έτσι, με τη νηστεία καθαρίζουμε το σώμα και την ψυχή μας και με το πέταγμα του χαρταετού ερχόμαστε έστω και νοητά πιο κοντά στον Θεό.
Εκτός, όμως, από τη θρησκευτική του διάσταση, ο χαρταετός στο παρελθόν είχε και άλλες χρήσεις, μιας και χρησιμοποιούνταν για μετεωρολογικές προβλέψεις, για στρατιωτική κατασκοπεία, ακόμη και για μεταφορά αντικειμένων σε δυσπρόσιτες περιοχές.

Επίσης, ο Αμερικανός εφευρέτης Βενιαμίν Φραγκλίνος ανακάλυψε το αλεξικέραυνο χάρη σε πειράματα που έκανε με έναν χαρταετό και ένα κλειδί!
Σήμερα, πάντως, έχει εξελιχθεί σε ένα ωραίο και διασκεδαστικό παιχνίδι για μικρούς και μεγάλους, όταν για μια μέρα έστω ο ουρανός γεμίζει με πολύχρωμες και φανταχτερές κατασκευές.
Κι αν λοιπόν πρόκειται για έθιμο που μας έρχεται από τη μακρινή Κίνα, εσείς μην πάρετε χαρταετό κινεζικής κατασκευής αλλά φτιάξτε τον δικό σας μόνοι σας!
Τι συμβολίζει η Καθαρά ΔευτέραΠέρα από τους χαρταετούς και την πανηγυρική κατανάλωση νηστίσιμων εδεσμάτων, η Καθαρά Δευτέρα είναι μια κατ’ εξοχήν πνευματική ημέρα.

Τη συγκεκριμένη μέρα κάθε πιστός της Ορθοδοξίας «καθαρίζεται» συμβολικά και ξεκινά την αυστηρή νηστεία της Σαρακοστής, αφού προηγουμένως «απέταξε» το κρέας και τα γαλακτοκομικά.

Είναι η μέρα που οι πιστοί εγκαταλείπουν κάθε είδους κατάχρηση και απομακρύνουν από το σώμα και την ψυχή του τις τοξίνες, ενώ επανέρχεται στην αγνότητα και την εγκράτεια, απορρίπτοντας πρώτα από όλα τα ζωικά λίπη. Τα απορρίπτει, τόσο από τον οργανισμό όσο και από τον οίκο του, καθαρίζοντας ακόμη και τα σκεύη που χρησιμοποίησε για να μαγειρέψει προϊόντα κρέατος.

Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί χρονικά την έναρξη της 40ημερης νηστείας έως το Πάσχα των ορθοδόξων, τη «Μεγάλη Τεσσαρακοστή».  Καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου οι Χριστιανοί οφείλουν να αποδεικνύουν το ψυχικό τους σθένος απέναντι στους πειρασμούς της καθημερινότητας ζώντας στ’ αλήθεια ασκητικά: «Άνευ καταλύσεως οίνου και ελαίου» ορίζουν οι θρησκευτικοί κώδικες. Η Καθαρά Δευτέρα όπως και η Σαρακοστή έχουν πανάρχαιες ρίζες, καθώς πρόκειται για έθιμα που δημιουργήθηκαν ήδη από τις πρώτες ημέρες του χριστιανισμού ως οργανωμένης -και μη διωκόμενης- θρησκείας.

Όπως θα ήταν φυσικό, έχουν προταθεί διάφορες εκδοχές για την καταγωγή των εθίμων, όπως π.χ. ότι η Σαρακοστή τιμά και μιμείται την νηστεία του Ιησού στην έρημο, μετά από τη βάπτισή του.

Ωστόσο, οι ιστορικοί καταλήγουν ότι η σαρανταήμερη αποχή από το κρέας παραπέμπει, πέραν οποιασδήποτε αμφιβολίας, στο Πάσχα και τον εορτασμό της Ανάστασης. Η νηστεία των 40 ημερών ήταν βασικό προαπαιτούμενο για τον εξαγνισμό των κατηχούμενων στη χριστιανική θρησκεία, οι οποίοι βαπτίζονταν στη λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου.
Από πού πήρε το όνομα
Όσο για την Καθαρά Δευτέρα, χρωστά την ονομασία της σε ένα εγχείρημα του βυζαντινού αυτοκράτορα Ιουλιανού ο οποίος, ως γνωστόν, είχε τη φιλοδοξία να αναστήσει την αρχαιοελληνική θρησκεία -εξού και έμεινε στην ιστορία σαν «Παραβάτης ή Αποστάτης». Ο μύθος λέει λοιπόν, ότι κατ’ εντολή του και εν όψει της Τεσσαρακοστής, αποσύρθηκαν από την αγορά της Κωνσταντινούπολης όλα τα νηστίσιμα τρόφιμα. Το σχέδιο του Ιουλιανού ήταν να εξαναγκάσει τους χριστιανούς υπηκόους του να «αρτυθούν», δηλαδή να αθετήσουν την υποχρέωσή τους να νηστέψουν.

Όμως, ως εκ θαύματος παρενέβη ο Άγιος Θεόδωρος, με αυτοπρόσωπη παρουσία στο όνειρο του αρχιεπισκόπου Ευδοξίου.

Ο Άγιος μαρτύρησε το ύπουλο και φαύλο σχέδιο του αυτοκράτορα και υπέδειξε στον Ευδόξιο να διατάξει το ποίμνιο να τραφεί με κόλλυβα.

Κατ’ αυτό τον τρόπο διασώθηκε η νηστεία και η Δευτέρα που ήταν ήδη ταυτισμένη με τον καθαρμό και ονομαζόταν «Δευτέρα της Αποδόσεως ή της Αποθέσεως» βαφτίστηκε έκτοτε «Καθαρά». Η δε μνήμη του Αγίου Θεοδώρου που έσωσε το έθιμο της νηστείας, γιορτάζεται το πρώτο Σάββατο της ίδιας εβδομάδας, η οποία και αυτή ονομάζεται «Καθαρά».

Τα ελληνιστί Κούλουμα
Τα Κούλουμα στην νεοελληνική καθομιλουμένη είναι ταυτισμένα με τις ιδιαίτερες συνήθειες της Καθαρά Δευτέρας, κυρίως τις διατροφικές.
Στην πραγματικότητα, όμως, κανείς δεν γνωρίζει ακριβώς την καταγωγή και την ετυμολογία του όρου. Πολύ πιθανή είναι η εκδοχή που προτείνει ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, ο οποίος πίστευε ότι «κούλουμα» είναι παραφθορά της λατινικής λέξης «cumulus» που σημαίνει «σωρός, αφθονία» ή και «ολοκλήρωση, τέρμα». Δι’ αναγραμματισμού, το κούμουλους έγινε Κούλουμα και ταυτίστηκε με τον τερματισμό της έκλυτης περιόδου της Αποκριάς.

Τα Κούλουμα στην πράξη είναι ο θρίαμβος των νηστίσιμων μεζέδων, των λεγόμενων και «σαρακοστιανών» (θαλασσινά, ελιές, ταραμοσαλάτα κλπ.) ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο στο καθαροδευτεριάτικο τραπέζι μαζί με τη λαγάνα (τον άζυμο άρτο, απολύτως ταιριαστό στην πρώτη μέρα της σαρακοστιανής νηστείας) έχει και ο χαλβάς από ταχίνι!